การสานก๋วยม้ง: ขั้นตอนการสานก๋วย

วีดีโอแนะนำการสานก๋วยม้ง

1. ขั้นเตรียมวัสดุอุปกรณ์

เครื่องมือสำหรับใช้ในการจักสาน

1 มีดโต้ หรือมีดอันใหญ่ที่สามารถ ผ่าเหลา ตอกได้

2 ไม้ไผ่ที่มีอายุตั้งแต่ 2 ปีขึ้นไป เพราะเวลาที่สานไม้ไผ่จะได้ไม่แตกและมีความคงทนและจะต้องเป็นไม้ไผ่ที่มีลักษณะใหญ่พอสมควร

2. ขั้นตอนดำเนินการ

1 การเลือกไม้จากกอ ไม้ไผ่ที่จะนำมาจักสานถ้าจะให้ดีพอเหมาะแก่การใช้งานแล้วควรจะเป็นไม้ที่เจริญเติบโตตามปกติไม่แคะแกรน ไม่บิดงอ ไม่เป็นมอดแมง ผิวไม่ถลอก มีระยะของปล้องระหว่าง 200 เซนติเมตร และมีอายุ 2 ปี จะใช้สานได้ดี เพราะไม้ในช่วงอายุดังกล่าวจะผ่า จัก เหลา และสานได้ง่าย ดัดโค้งได้ไม่แตกหัก หากไม้แก่เกินไปจะทำให้ยุ่งยาก เหลายาก เปราะแข็งเกินไป ลำบากในการนำมาสาน หากไม้อ่อนไปก็เสาะ หักง่าย บวม สานได้ไม่ค่อยแน่น ไม่ควรใช้ไม้ไผ่ที่มีสีต่างกัน ไม้ไผ่ที่ตากแห้งมานาน เป็นรา และไม้ไผ่ที่ถูกไฟไหม้กอ เมื่อตัดไม้มาจากกอแล้วก็จะมาแบ่งไม้ทั้งลำออกเป็น ส่วนย่อยๆ ขนาดกว้าง 1 เซนติเมตร

2 การผ่า เมื่อได้ไม้มาและตัดแบ่งเป็นส่วน ๆ แล้ว จะนำมาผ่าและจัก การผ่าจะผ่าจากปลายลงมาหาโคน และผ่าทะแยงให้เฉียดตาทั้ง 2 ข้าง การผ่าและจักนี้นิยมผ่าและจักทีละท่อน ไม่นิยมผ่าทิ้งไว้ ทั้งนี้เพราะถ้าจักไม่ทันแล้วจะทำให้เหนียวจักยาก ลำบากในการจักและเหลา การผ่านิยมผ่ากลางก่อนแล้วจึงผ่าซอยออกเป็นซี่ ๆ ตามขนาดความกว้างของตอกที่จะสาน ปกติการสานก๋วย (เข่ง) นั้นจะผ่าแต่ละซี่ กว้างประมาณ ๑ เซนติเมตร

3 การจักตอก การจักตอกนั้นเมื่อผ่าออกมาเป็นซี่ ๆ แล้วก็จะทำการผ่าไส้ในออก (เยื่อไม้) ส่วนผิวนอกก็จะขูดแต่งให้เรียบร้อย ตอกมี 2 ชนิด คือ ตอกปื้น (จักตามผิว) และตอกตะแคง (จักขวางผิว) การสานก๋วยนิยมจักตามผิว สำหรับตอกตั้งนั้นตรงกลางที่จะสานเป็นก้นของก๋วย ต้อง เสี้ยมตอกให้เรียบก่อนแล้วจึงจัก ทั้งนี้เพราะส่วนก้นของก๋วยจะแคบกว่าส่วนปากตอกแต่ละเส้นจะจักให้มีความหนา ประมาณ 1 มิลลิเมตร เท่านั้น ทั้งเส้นสานและ เส้นยืน

4 การเหลา เมื่อจักเรียบร้อยแล้วก็จะเหลา (จะจักและเหลาให้เสร็จเป็นท่อน ๆ) การเหลานั้นปกติจะใช้ผ้าพันนิ้วมือที่รองตอกก่อน ทั้งนี้ก็เพื่อป้องกันมิให้มีดหรือคมไม้บาดมือได้

5 การก่อก้น เมื่อเตรียมตอกเรียบร้อยแล้วก็จะก่อก้นจำนวนเส้นที่ใช้ก่อเป็นเส้นคู่ จำนวน 9 คู่ด้วยกัน ทั้งนี้เพื่อให้เกิดความแข็งแรงและสวยงามและต้องแบ่งตอกแต่ละข้างออกเท่า ๆ กัน ทั้งนี้เพื่อตอกจะได้เสมอเวลาขึ้นรูปแล้ว

6 การสาน เมื่อก่อแล้วก็จะสานก้นให้เรียบร้อย การสานก้นนี้จะต้องให้ตอก ข้างหนึ่ง 6 คู่ และอีกข้าง 3 คู่ จะต้องเป็นสี่เหลี่ยมผืนผ้า พร้อมนี้ก็ต้องจัดตอกส่วนที่ยื่นออกไปทั้ง 4 ด้านให้เท่า ๆ กันด้วย

7 ใช้ไม้ขัดก้น เมื่อสานก้นเรียบร้อยแล้วก็จะหาไม้ 2 อันมาขัดกัน โดยการขัดไขว้กัน 2 อัน เพื่อให้แข็งแรงก่อนที่จะขึ้นรูปต่อไป

8 การสานขึ้นรูป เมื่อขัดก้นเรียบร้อยแล้วก็จะใช้ตอกเวียนหรือตอกสานมาสานขึ้นรูป การขึ้นรูปนี้ เป็นขั้นตอนที่สำคัญตอนหนึ่ง หากคนที่สานไม่ชำนาญอาจจะทำให้ก๋วยที่สานบิดเบี้ยวได้ ฉะนั้นจึงมีการนำโครงไม้ไผ่มาวางตรงกลางของก๋วย เพื่อการขึ้นรูปจะได้ไม่บิดเบี้ยว การขึ้นรูปนี้จะทำการหักมุมตอกยืน โดยใช้ดันกับหัวเข่า และจะต้องดึงแต่ละมุมให้เท่า ๆ กันอีกด้วย